Een tiener met een verrekijker die elke dag de merels in zijn straat telt. Een gepensioneerde lerares die in haar keuken een zelfgebouwde sensor installeert om luchtkwaliteit te meten. Een duiker die met een camera de riffen rondom de Noordzee vastlegt. Het lijken losse momenten, kleine verhalen van gewone mensen, maar samen weven ze een tapijt van kennis dat groeit buiten de muren van de universiteit. Dit is burgerwetenschap, waar gewone mensen buitengewone onderzoekers worden. 

Wat is burgerwetenschap? 

Burgerwetenschap, internationaal bekend als citizen science, is onderzoek dat je met of zonder wetenschappers doet, zolang je het maar op een wetenschappelijke manier aanpakt, bijvoorbeeld met een duidelijk protocol. Het kan gaan van het tellen van vlinders in je tuin tot het meeschrijven aan de analyse van sterrenstelsels. Overal ter wereld dragen gewone mensen bij aan wetenschap: scholieren, natuurliefhebbers, gamers, buurtbewoners. Samen verzamelen ze gegevens, stellen ze vragen, of helpen ze nieuwe ontdekkingen mogelijk te maken. Je hoeft geen diploma te hebben om mee te doen. Wat je nodig hebt, is zin om te kijken, te leren en mee te bouwen. 

De checklist die vertrouwen schept 

Drie jaar lang werkte de Europese werkgroep Citizen Science Networks aan een set criteria. Niet als bureaucratisch keurslijf, maar als kompas. Een gids die platformen helpt bepalen welke projecten ze opnemen, en die burgers verzekert dat hun inzet zinvol is. 

Zo moet elk project vertrekken vanuit een onderzoeksplan. Dat klinkt zwaar, maar het betekent simpelweg: een duidelijke vraag, een methode en een plan om data te verzamelen. Misschien is dat het tellen van schelpen, het analyseren van plastic in rivieren of het coderen van oude scheepslogboeken. Wat de vorm ook is, het moet helder zijn hoe dit bijdraagt aan kennis. 

Openheid als kernwaarde 

Omdat burgers meewerken, hoort het resultaat ook terug te vloeien naar de maatschappij. Data en resultaten worden dus zoveel mogelijk openbaar gemaakt. Niet klakkeloos want privacy en ethiek vragen altijd om zorgvuldigheid. Het uitgangspunt blijft echter: kennis die samen is opgebouwd, moet samen gedeeld kunnen worden. “Zo open als mogelijk, zo afgeschermd als nodig”, klinkt het poëtisch en pragmatisch. 

Betrokkenheid voorbij de rol van proefpersoon 

Burgers doen niet enkel mee als object van onderzoek. Ze worden geen nummertje in een vragenlijst, maar partners in denken en doen. Dat kan op talloze manieren. Zo kunnen ze meedenken over de onderzoeksvraag, data verzamelen, analyseren of zelfs meeschrijven aan publicaties. Burgerwetenschap geeft een gevoel dat je écht deel uitmaakt van het proces en niet louter een vragenlijst invult. 

Wederzijds voordeel 

De kracht van citizenscience schuilt ook in de wederkerigheid. Vrijwilligers krijgen nieuwe kennis, vaardigheden, of simpelweg de voldoening dat hun observaties bijdragen aan iets groters. Wetenschappers ontdekken nieuwe onderzoeksvragen door de frisse blik van burgers en kunnen dankzij de hulp van die duizenden ogen, oren en handen ook hun eigen vragen beantwoorden, vragen die ze anders nooit op zo’n schaal hadden kunnen onderzoeken. Het is een samenwerking die beiden verrijkt. 

En, zoals in elk partnerschap is communicatie de sleutel. Duidelijke afspraken over taken, verantwoordelijkheden en resultaten voorkomen misverstanden. Wie meedoet, moet weten: wat wordt er met mijn data gedaan? Hoe wordt mijn naam erkend in publicaties? Welke ethische grenzen gelden er? Het zijn geen details, maar bouwstenen van vertrouwen. 

Een levend document 

De criteria die nu zijn opgesteld, zijn geen eindpunt. Integendeel, ze zijn bedoeld als een levend document dat samen met het veld evolueert. Workshops, begeleiding en dialoog helpen drempels te verlagen, zodat niemand wordt buitengesloten. 

Want burgerwetenschap draait niet alleen om data of publicaties. Het gaat om een cultuurverschuiving. Wetenschap hoort niet langer in ivoren torens, maar genesteld in huiskamers, tuinen en straten. Het is nieuwsgierigheid delen, kennis vermenigvuldigen en een samenleving creëren die wetenschap ademt. 

Checklist: Voldoet jouw project aan de basisprincipes van burgerwetenschap? 

Gebruik dit lijstje om na te gaan of jouw initiatief geschikt is als citizen science project: