Wat je moet weten bij het opzetten van een citizen science project
In gesprek met Montserrat Prats López
Een vast recept voor een geslaagd citizen science project heeft ze niet, maar een algemeen kader kan Montserrat Prats López inmiddels wel geven. Deze zomer rondt de van oorsprongSpaanse bedrijfswetenschapper haar dissertatie omtrent citizen science en kennismanagement af, en promoveert ze aan de Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde van de Vrije Universiteit Amsterdam. De afgelopen jaren heeft Montserrat vijf citizen science projecten gevolgd, onder andere het project Transcribe Bentham van het University College London en verschillende Nederlandse projecten verbonden aan de KNAW-instituten Huygens ING en het Meertens Instituut. In al deze projecten hebben burgers een bijdrage geleverd aan de transcriptie van oude handschriften. Drie aspecten stonden in Montserrats onderzoek centraal: de wetenschap, en daarin het waarborgen van de kwaliteit van resultaten; de burgers, namelijk het leereffect voor deelnemers in citizen science; en technologie, en de rol die dit speelt binnen citizen science projecten.
In ons gesprek over haar promotieonderzoek raakte Montserrat aan een vijftal vragen die leven bij veel wetenschappers die aan citizen science doen of het overwegen.
Hoe kun je als wetenschapper de kwaliteit van de resultaten bewaken?
Het ene citizen science project is het andere niet, en er is dan ook niet één oplossing om de kwaliteit van resultaten te waarborgen. Tussen de projecten die ze gevolgd heeft, ziet Montserrat echter wel een aantal overeenkomsten die ervoor zorgen dat de projectresultaten een bepaald niveau halen. Allereerst verstrekken alle projecten informatie over hoe de deelnemers geacht worden de teksten te transcriberen. Dit kan via een online handleiding zijn, maar ook door middel van speciale trainingen en bijeenkomsten. Met een duidelijke instructie vooraf, verklein je de kans op foutieve of onbruikbare resultaten.
Ten tweede is goede communicatie heel belangrijk. Niet alleen moet de projectleiding te allen tijde via e-mail of fora bereikbaar zijn, ook voor deelnemers onderling is het handig om contact te hebben. Door opvallende vondsten of interessante feitjes met elkaar te delen, blijven mensen bij het project betrokken. Montserrat benadrukt dat je niet moet onderschatten hoe veel tijd er gaat zitten in communicatie en coördinatie, maar dat het desondanks zeker de moeite waard is. Voor veel projecten zijn vrijwilligers namelijk hard nodig. Zoals de promovenda zelf zegt: “in je uppie ben je er jaren mee bezig”.
Tot slot is er altijd sprake van een vorm van controle. Hoe dit gebeurt is ook weer afhankelijk van het project. De projectleiding kan zelf alle ingevoerde gegevens checken, maar het komt ook regelmatig voor dat hier deelnemers voor worden ingeschakeld die het transcriberen heel goed onder de knie hebben. Bij kortere stukken tekst is het ook een optie om de tekst langs meerdere personen te laten gaan en de meest voorkomende transcriptie als juist aan te nemen.
Zijn transcripties van deelnemers betrouwbaar?
Het eerste dat Montserrat noemt wanneer het over het waarborgen van kwaliteit gaat, is dat je als wetenschapper niet moet onderschatten hoe serieus mensen aan het project meedoen. Het is dan ook belangrijk om erop te vertrouwen dat mensen hun best doen.
"Vertrouw dat mensen hun best doen"
Ook noemt Montserrat het feit dat vrijwilligers vaak hoogopgeleid en met pensioen zijn, en hun kennis en vrije tijd graag voor de wetenschap willen inzetten. Het transcriberen van teksten is voor deze groep dan ook niet alleen een hobby, maar vaak zelfs een passie! Ze zoeken achtergrondinformatie op over de teksten en weten van alles van het onderwerp af. Als wetenschapper kun je er dan ook vrijwel blind op vertrouwen dat deze burgerwetenschappers hun werk goed doen.
Hoe meer vrijwilligers, hoe beter?
Het cliché dat vaak de ronde gaat, wordt ook door Montserrat bevestigd: 10% van de vrijwilligers doet 90% van het werk. Maar, zo haast ze zich erachteraan te zeggen, dat wil niet zeggen dat die andere 90% van de mensen niet belangrijk is! Om er nog wat meer cijfers in te gooien; als 400 mensen ieder 1 tekst transcriberen, heb je toch mooi 400 nieuwe gegevens.
Anderzijds valt er ook iets te zeggen voor het verkiezen van kwaliteit boven kwantiteit. Gedurende haar promotieonderzoek heeft Montserrat vast kunnen stellen dat vrijwilligers die voor langere tijd meedoen aan hetzelfde project een duidelijke leercurve hebben; oefening baart hier werkelijk kunst. Als projectleiding kun je er dus enorm veel voordeel aan hebben als deelnemers blijven hangen, omdat dit leerproces de kwaliteit van de transcripties ten goede kan komen. Om mensen vast te houden is het van belang om te weten waarom ze precies meedoen, zodat je hier als projectleiding op kunt inspelen. Zoals gezegd, geldt voor velen dat ze meedoen uit een passie voor het onderwerp en dat een (financiële) beloning daarom niet altijd nodig is.
Open toegang: wat zijn daar precies de voordelen van?
Bij het laten transcriberen van teksten speelt 
technologie tegenwoordig een zeer grote rol. Het is dan ook niet verrassend dat dit één van de aspecten is waar het onderzoek van Montserrat zich op richt. Als groot voordeel van het internet bij dergelijke citizen science projecten noemt ze de open toegang. Wanneer je stukken tekst of woorden hebt die lastig te lezen zijn, kan open online toegang ervoor zorgen dat de tekst bij die persoon terecht komt die het wél kan lezen.
Het leuke aan open projecten is ook dat er soms onverwachte kennis naar boven komt. Montserrat noemt een basisschooljuf die geen ervaring had met het lezen van oude handschriften, maar door haar beroep toch heel goed in staat bleek te zijn om voor anderen onleesbare teksten te ontcijferen. Ook een jongen die heel goed is met techniek heeft bijgedragen aan het project door andere deelnemers te helpen met vragen over het gebruik van het online platform. Door open toegang kan de kennis en passie van de vrijwilligers optimaal benut worden, met soms verrassende resultaten.
Kun je een project tussentijds veranderen?
Misschien lees je dit artikel en wil je toch iets veranderen aan je eigen citizen science project, of misschien ben je nog niet zeker wat voor jouw onderzoek de juiste aanpak zal zijn. Geen probleem, volgens Montserrat. Na verloop van tijd merk je zelf het beste wat wel en wat niet werkt, en je kan je aanpak altijd tussentijds veranderen. Zo kan het zijn dat een onderzoek in eerste instantie slechts voor een select groepje is, en later voor iedereen open is. Ook kan een projectleider halverwege het project besluiten om deelnemers die heel goed blijken te zijn de controles te laten uitvoeren in plaats van het zelf te doen. Dit is allemaal geen probleem, zolang je als onderzoeker maar overzicht houdt op wat er gebeurt.
Het belangrijkste dat in het gesprek met Montserrat naar voren kwam is dat elk citizen science project uniek is. Onderzoeken verschillen in grootte, in platform en in doel, en dit heeft allemaal gevolgen voor hoe de organisatie eruitziet. Hoewel bovenstaande dus geen vast recept is, geeft het wel een aantal cruciale ingrediënten en daarmee hopelijk een leidraad bij het opzetten en coördineren van een citizen science project.
Meer weten over Montserrat Prats López? Bezoek haar website.
Dit artikel is geschreven door Susanne van der Kraan, stagiaire bij Iedereen Wetenschapper en studente Cultuurgeschiedenis (MA) aan de Universiteit Utrecht.
Transcriptieprojecten op Iedereen Wetenschapper:
Snuffelen in andermans dagboek
Onderzoek oude scheepslogboeken
