Om een groot publiek te kunnen bereiken voor je citizen science project, heb je soms hulp nodig. Maar hoe garandeer je dan de objectivieit? Prof. Filip Meysman (Universiteit Antwerpen) over de samenwerking tussen CurieuzeNeuzen en de Standaard.

Het grootste onderzoek naar luchtkwaliteit ooit wordt momenteel in Vlaanderen uitgerold met behulp van citizen science. Het CurieuzeNeuzen project. Ruim 53.000 geinteresseerden meldden zich aan, waaruit 20.000 zijn geselecteerd. Om dit voor elkaar te krijgen heeft hoofdonderzoeker Filip Meysman samenwerking gezocht met de krant de Standaard. Filip Meysman: 'Objectiviteit moet je continu bewaken.'

Wat is het CurieuzeNeuzen project?

'Met dit project onderzoeken we de luchtkwaliteit in heel Vlaanderen. De 20.000 geselecteerde deelnemers kunnen deze week hun sensor ophalen en meten daarmee de komende maand de luchtkwaliteit rondom hun huis. De deelnemers wonen verspreid over Vlaanderen, zowel in de stad als in hartje platteland. Op die manier kunnen we de variatie van de luchtkwaliteit goed in kaart brengen.'

'In 2016 zijn we voor het eerst met dit project begonnen, toen alleen voor de stad Antwerpen. Omdat dit zo'n succes bleek, werden we gevraagd het te organiseren voor heel Vlaanderen.'

'Het doel van CurieuzeNeuzen is nu om het computermodel dat op het moment wordt gebruikt te testen en te verbeteren. Dit computermodel voorspelt de luchtkwaliteit in Vlaanderen en wordt door de Vlaamse Milieumaatschappij gebruikt om de politiek te adviseren. Bovendien is dit ook relevant voor de rest van Europa: ieder land baseert zijn beleid momenteel op basis van soortgelijke computerkaarten.'

In 2016 werkten jullie samen met Ringland Akademie, nu met de Standaard. Hoezo?

'Als je een citizen science project op deze schaal wilt uitvoeren, moet je een groot publiek bereiken. Dat is niet onze sterkste eigenschap. We zijn dus op zoek gegaan naar een 'wervende' partner die ervaring heeft in communicatie met het brede publiek. In 2016 was dat de Ringland Akademie, een burgerbeweging die al goed bekend was in de stad Antwerpen. Zij focussen zich vooral op de ring rondom de stad en zijn effecten op luchtkwaliteit. Vanwege hun bekendheid konden zij onze oproep breed en positief communiceren.'

'De Standaard zag dat een groot deel van hun publiek geinteresseerd was in luchtkwaliteit en wilde dus graag met ons samenwerken.'

 

'Voor het huidige project hadden we een partner nodig die over heel Vlaanderen een groot publiek kon bereiken. De Standaard zag dat een groot deel van hun publiek geinteresseerd was in luchtkwaliteit en wilde dus graag met ons samenwerken. De expertise van de Standaard op het vlak van communicatie en logistiek bleek een enorme troef voor het project.'

Ringland Akademie en de Standaard willen vast graag een bepaalde uitkomst van het onderzoek. Hoe garandeer je de objectiviteit van je onderzoek wanneer je samenwerkt met zo'n 'wervende' partner?

'Door vanaf het begin duidelijke afspraken te maken. Beiden hebben een agenda en een bepaald doel. Zo was de Ringland Akademie van mening dat de luchtkwaliteit van Antwerpen voornamelijk afhing van de ring. Tegelijkertijd hadden we destijds de stad Antwerpen als partner die juist de street canyons aanwezen. Dat zijn smalle straten waar uitlaatgassen niet kunnen wegwaaien en dus blijven hangen. Met ons onderzoek hebben we kunnen aantonen dat zowel de ring als de street canyons van invloed waren. We hebben hierdoor de partijen dichter bij elkaar gebracht.'

'Ook de Standaard heeft een agenda. Zij willen lezers trekken. Dat is op zich geen probleem, als er maar duidelijke afspraken zijn. Zij mengen zich niet in ons onderzoek, en wij bepalen niet wat er in de krant geschreven wordt. Ik vind dat heel belangrijk.'

'Verder merk ik dat ook het publiek snel door heeft wanneer een onderzoek niet onafhankelijk is. Mensen houden daar niet van. Dus objectiviteit is niet alleen van belang voor de wetenschappelijke wereld, maar ook voor het brede publiek.'

'Het heeft grote voordelen om samen te werken met een burgerbeweging of een krant, maar de objectiviteit is het grootste goed van een wetenschapper en moet je continu bewaken.'

'Mensen houden niet van onderzoek met een agenda.' 

 

Wat gaan jullie de komende tijd precies doen?

'In de maand mei verzamelen onze citizen scientists de data. Deelnemers krijgen een uithangbord met daarin twee buisjes die stikstofdioxide meten. Aan het eind van de maand brengen we alle sensoren bij elkaar en maken we de eerste grove analyse. Die presenteren we in september. Ook krijgen alle deelnemers hun persoonlijke meetresultaten toegestuurd die zij ook weer via een poster op hun raam kunnen hangen. Zo kunnen de buren ook zien wat de resultaten zijn.'

'Na de presentatie in september gaan we aan de slag met het schrijven van wetenschappelijke artikels. Daarvoor moeten we dieper graven in de data.'

Gaan jullie nog iets doen met de meetresultaten van Antwerpen in 2016?

'Jazeker! Omdat de meting plaatsvindt in dezelfde maand, kunnen we een vergelijk maken tussen 2016 en nu. In de afgelopen twee jaar is er in Antwerpen veel veranderd. De invoering van de lage emissiezone, maar ook meer file op de ring en de singel. Aan de andere kant zijn de Antwerpenaars meer gaan fietsen. Het is dus zeker interessant om te kijken welk effect deze trends hebben op de luchtkwaliteit.'

Doet het CurieuzeNeuzen project nog meer?

'Onder de hoed van CurieuzeNeuzen gebeurt inderdaad nog veel meer! Vanuit verschillende disciplines van de universiteit worden er onderzoeken gedaan met 'onze' deelnemers. Zo zijn er sociale wetenschappers die onderzoeken wie de deelnemers zijn, waarom zij meedoen en of zij zich door het project bewuster zijn geworden van hun bijdrage aan luchtkwaliteit. Zijn ze bijvoorbeeld meer gaan fietsen? Aan de andere kant zijn er medische wetenschappers die willen weten of bepaalde ademhalingsproblemen gelinkt kunnen worden aan luchtkwaliteit. Ten slotte wordt er ook nog onderzoek gedaan vanuit de economische hoek. De deelnemers wordt gevraagd om hun pakket op te halen bij een afhaalpunt. De onderzoekers willen dan weten met welk vervoermiddel zij dit hebben gedaan en hoe duurzaam dit is.'

'Bovendien leiden we met dit project een vijftiental jonge wetenschappers op met citizen science als vorm van wetenschapscommunicatie. Hun opdracht is om de resultaten in september op een creatieve manier te presenteren aan het brede publiek. Mijn stille hoop is dat zij het volgende citizen science project gaan leiden en van mij het stokje overnemen.'

'We leiden met dit project een vijftiental jonge wetenschappers op met citizen science'

 

Dat is wel veel. Hoe zorg je ervoor dat de deelnemers niet te veel bestookt worden met enquete's en onderzoeken?

'Dat is mijn taak als hoofdcoordinator. Soms nee zeggen tegen mensen. We moeten zorgen dat het leuk blijft voor de deelnemers en dat ze zich geen proefkonijnen gaan voelen. Ze hebben zich opgegeven voor een onderzoek naar luchtkwaliteit, dus daar moet de focus liggen. Het moet geen last worden maar vooral een aangename en leuke ervaring zijn.'

Gaan jullie dit project nu regelmatig herhalen?

'In principe niet. Het CurieuzeNeuzen project is bedoeld om een computermodel te testen en te verbeteren. Zodra dat model goed werkt is het CurieuzeNeuzen project niet meer nodig. Wel krijgen we meer en meer aandacht van het buitenland. Dus misschien zit er in de toekomst wel en 'Les Nez Curieux' of ' Narices Curiosas' aan te komen?'